Dağ, tepe, ova, vadi, plato vb. şekiller yeryüzü şekillerini meydana getirmektedir. Bu şekiller, haritaya aktarılırken iz düşümleri alınmaktadır. Bu nedenle düzlem üzerine çizilen ve yer şekillerini gösteren haritalarda hesaplanan alan (iz düşüm alan) ile gerçek alan arasında fark olmaktadır.

Yer şekillerini gösteren haritalardaki hataları azaltmak için çeşitli harita yöntemleri geliştirilmiştir.

Kabartma, renklendirme ve izohips bu yöntemlerin başlıcalarıdır.

1. Kabartma Yöntemi

Kabartma yönteminde (Fotoğraf 1.4.6) yer şekillerinin, belirli bir uzunluk ve yükseklik ölçeğine göre maketleri yapılır. Araziyi gerçeğe daha yakın gösterebilmek için yükseklik basamakları boyanır. Yer şekillerini gerçeğe en yakın gösteren yöntemdir.

2. Renklendirme Yöntemi

Bu yöntemde (Harita 1.4.8) yeryüzü, yükselti basamaklarına göre renklendirilerek gösterilir. Yükseltisi deniz seviyesine yakın yerler yeşil, daha yüksek yerler sarı ve en yüksek yerler kahverengi ve tonlarıyla gösterilmektedir. Denizin derinlikleri ise mavinin tonlarıyla ifade edilir. Denizin derinliği artıkça renk koyulaşır.

Renklendirme yönteminde renkler yer şekillerini değil, yükseklik basamaklarını göstermektedir. Örneğin Ege kıyılarında yer alan Kazdağı’nın en yüksek yeri 1800 metreye yakındır. Bir ovada kurulmuş olan Yüksekova’nın yükseltisi ise 2000 metreye yakındır. Yükseltileri birbirine yakın olan bu iki alan Türkiye fiziki haritasında kahverengiyle gösterilmektedir.

3. İzohips Yöntemi

Deniz seviyesine göre aynı yükseklikte bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips denir (Şekil 1.4.5). İzohips haritaları bu eğrilerle çizilmektedir.

Denizin derinlikleri ise izobat adı verilen eğrilerle gösterilmektedir.

İzohips yöntemiyle çizilen haritaları anlayabilmek için bu eğrilerin özelliklerini bilmek gerekir.

a) İzohipslerin Özellikleri Nelerdir?

• Bir eğrinin her yerinde yükseklik aynıdır.
• Eğrilerin sayısı haritanın ölçeğine bağlıdır.
• Eğrilerin birbirine yaklaştığı yerlerde eğim fazla, uzaklaştığı yerlerde eğim azdır (Şekil 1.4.6).

• İki eğri arasındaki yükseklik farkı haritanın her yerinde aynıdır. Örneğin iki eğri arasındaki yükseklik farkı 100 metre ise haritanın her yerinde eğriler 100’er metre aralıklarla geçer.
• Eğrilerin ‘‘V” şeklini aldığı yerler vadi veya sırttır (Şekil 1.4.7). Sivri uçlar izlendiğinde yükselti artıyorsa vadi, azalıyorsa sırttır.

• İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir. Her eğri, yüksekliği daha fazla olan bir eğriyi çevreler. Ancak kapalı çanaklarda durum bunun tam tersidir. Bu tür yerler, içe doğru çizilen oklarla gösterilir (Şekil 1.4.8).
• Her eğri farklı bir yüksekliği gösterdiğinden eğriler birbirini kesmez. Eğimin çok fazla olduğu falez gibi yerlerde eğriler üst üste binmiş gibi görünür.

• Doruklar nokta hâlinde gösterilir (Şekil 1.4.8).
• Deniz kıyısını gösteren eğrinin yükseklik değeri ‘‘0” metredir.
• İki tepe arasındaki çukur yere boyun denir (Şekil 1.4.8).
• Deltalar (Şekil 1.4.8), akarsuyun denize döküldüğü yerde çıkıntı, haliç (Şekil 1.4.9) ise girinti olarak gösterilir.

b) Profil Çizimi

Profiller, yer şekillerinin yandan görünümünü yansıtır. Bu tür çizimler daha çok izohips haritalarından

elde edilir. Profil çizimi aşağıdaki aşamalara göre gerçekleştirilir:

• Öncelikle izohips haritası üzerinde profili çıkarılacak iki yer arası bir doğru ile birleştirilir.
• Doğrultu ile eğrilerin kesiştiği yerler birer nokta ile işaretlenir.
• Doğrultu boyunca yükseltisi en fazla ve en az olan eğriler ile bu eğriler arasında kaç tane eğri bulunduğu belirlenir.
• Profil çizilecek bir yüzeye birbirine eşit uzaklıkta ve eğrilerin sayısı kadar doğru çizilir.
• Bu doğruların yanlarına aşağıdan yukarıya doğru artacak şekilde yükselti değerleri yazılır. Buradaki en yüksek ve en düşük yükseklik değeri, izohips haritasındaki doğrultu boyunca yükseltisi en fazla ve en az olan eğrilere göre belirlenir.
• Hazırlanan bu çizim, izohips haritasındaki doğrultunun altına gelecek şekilde yerleştirilir.
• Haritadaki A-B doğrultusunda eğriler üzerindeki noktalardan profilin çizileceği kâğıt üzerine dikmeler indirilir. Dikmeler, haritadaki ve kâğıt üzerindeki aynı yükseklikte bulunan değerleri birleştirir.
• Düzlem üzerindeki noktalar birleştirilince profil ortaya çıkmış olur (Şekil 1.4.10).

BİLİYOR MUSUNUZ?

Bir konunun dağılışını göstermek için en iyi yol bir harita çizmektir. Böyle bir harita üzerinde söz konusu konunun dağılışı ve özellikleri gösterilebilir. Yer şekillerinin özelliklerini ve dağılışını göstermek amacıyla çizilen böyle haritalara ise jeomorfolojik harita adı verilir. İyi bir jeomorfolojik haritanın yer şekilleri hakkında şu bilgileri vermesi gerekir: 1. Tek tek yer şekillerinin ya da yer şekli topluluklarının ana özelliklerinin belirlenmesi, 2. Yer şekillerinin dağılışı ve alt birimlerinin gösterilmesi, 3. Yer şekillerinin oluşumunu denetleyen neden ve etmenlerin gösterilmesi, 4. Yer şekillerinin gelişim süreci ve bu sürecin bulunduğu evrenin belirlenmesi. (http://www.dicle.edu.tr)